Ustalone dopuszczalne normy szkodliwych pyłów PM10 i PM 2.5 oraz związane z nimi aktualne zalecenia znów zwracają uwagę na skalę smogowego problemu. Na ratunek przychodzi domowy oczyszczacz powietrza oraz Polski Alarm Smogowy, który ma konkretne pomysły na zmniejszenie negatywnego wpływu smogu.
Smog jest wszędzie
Smog to mieszanina powietrza z dymem i spalinami powstająca w sprzyjających warunkach pogodowych, zazwyczaj przy braku wiatru. Jest to zjawisko bardzo niebezpieczne dla człowieka. Regularne oddychanie zanieczyszczonym powietrzem, w którego składzie jest niemal cała tablica Mendelejewa, stanowi prawdziwe zagrożenie dla życia i zdrowia. Badania naukowe potwierdzają, że smog jest w Polsce przyczyną niemal 50 tysięcy przedwczesnych zgonów rocznie. Natomiast u setek tysięcy Polaków powoduje problemy z układem oddychania, krążenia, nerwowym czy rozrodczym (!), do tego wywołuje alergie i napady astmy, a także nowotwory.
Ze smogiem do czynienia mamy zazwyczaj w dwóch sytuacjach – gdy temperatura powietrza jest bardzo wysoka, wtedy powstaje smog typu Los Angeles oraz w sezonie grzewczym, czyli jesienno-zimowym, wtedy dusi nas smog londyński. I ten drugi typ smogu pojawia się w Polsce o wiele częściej i powoduje o wiele poważniejsze szkody w organizmie człowieka.
Smog za oknem? Pracuj z domu
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska, od 11 października 2019 roku obowiązują bardziej rygorystyczne normy informowania oraz alarmowania o smogu. Wcześniejsze przepisy z 2012 roku były bardzo liberalne w kwestiach smogowych alertów oraz zdawały się bagatelizować problem i umniejszać jego rzeczywistą skalę. Zgodnie z treścią nowych zapisów, alarm smogowy ma być ogłaszany w momencie przekroczenia średniodobowej wartości 150 mikrogramów na metr sześcienny w przypadku pyłu PM10. Natomiast, gdy osiągnięty zostanie poziom 100 mikrogramów, trzeba o tym poinformować mieszkańców. Zmiany te są korzystniejsze dla obywateli, ponieważ obok walorów informacyjnych i edukacyjnych, zwiększają świadomość i pozwalają na podjęcie działań zapobiegawczych. Bo czasem zamiast jechać do pracy autem, lepiej zrobić home office albo w miejsce treningu na zewnątrz, wybrać ćwiczenia w domu.
Z Paryża do Skopje jest naprawdę daleko
Przepisy z 2012 roku nakazywały informowanie o smogu dopiero gdy poziom zanieczyszczeń wynosił 200 mikrogramów na metr sześcienny dla pyłu PM10, a alarm ogłaszano po osiągnięciu poziomu 300 mikrogramów. Nowe wartości, choć lepsze to i tak zdają się nie być wystarczające. Zwłaszcza, że zdaniem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) najnowsze (dane zaktualizowane w październiku 2021 r.) dopuszczalne stężenie dobowe dla pyłu PM10 powinno być niższe niż 45 mikrogramów. Z kolei normy dla pyłu PM2,5 nie powinny przekraczać 15 mikrogramów na metr sześcienny. Kraje Europy Zachodniej już od dawna biorą zalecenia WHO pod uwagę i tak choćby w Paryżu alarm smogowy ogłaszany jest zaraz po tym, jak zanieczyszczenie powietrza pyłem PM10 przekroczy dobowy poziom 80 μg/m3. U nas taki poziom zanieczyszczenia powietrza uważany jest dopiero za umiarkowany i nie wyznacza się z tego tytułu żadnych odgórnych ograniczeń. Powietrzem jeszcze gorszej jakości oddychają za to w Bośni i Hercegowinie, Macedonii Północnej i Serbii. Przekroczenia o 1000% w stosunku do oficjalnych norm zdarzają się choćby w Sarajewie czy Skopje i nie należą one do rzadkości.
Rzetelna informacja o smogu to podstawa
W polskim prawie, gdy zawartość pyłów zawieszonych PM10 w powietrzu przekroczy ustalony prawnie poziom informowania, rządzący mają obowiązek powiadomienia o tym fakcie jak największą liczbę mieszkańców miejsc, w których występuje największe stężenie smogu. Dzieci, kobiety w ciąży i osoby starsze powinny w tym czasie pozostać w domu – w ich przypadku nawet krótkie oddychanie zatrutym powietrzem może skutkować problemami zdrowotnymi. Informacje zawierające szczegółowe wytyczne powinny trafić również do mediów, szpitali i placówek edukacyjnych. Trzeba zrobić wszystko, aby zwiększyć świadomość społeczną w kwestii smogu.
Przekraczając poziom alarmowy, lokalne i regionalne władze zanieczyszczonego obszaru muszą też podjąć aktywne działania zmierzające do zmniejszenia smogu na danym terenie, np. przeprowadzając kontrole w domach jednorodzinnych i zakładach przemysłowych, ograniczając ruch samochodowy w centrum miasta czy ogłaszając darmowe przejazdy komunikacją miejską.
Szary dym nad Polską
Jak się okazuje, tak duże zanieczyszczenie powietrza w Polsce w okresie jesienno-zimowym spowodowane jest sposobem ogrzewania domów, a dokładniej paleniem węglem, który nadal dominuje w polskich piecach. Według danych Polskiego Instytutu Ekonomicznego, spalamy aż 87% węgla, który przeznaczony jest na ogrzewanie w Europie! Te smutne statystyki potwierdza obrazek za oknem, zwłaszcza w rejonach przygranicznych. Zasięg oddziaływania zanieczyszczeń może być na tyle lokalny, że widoczna będzie różnica w jakości powietrza pomiędzy Polską a Niemcami lub Polską a Czechami. U nas zobaczycie szary dym spowijający okoliczne domy, a wystarczy, że przekroczycie granicę, aby powietrze było bardziej przejrzyste i wolne od duszących zanieczyszczeń.
Polski Alarm Smogowy walczy o lepsze powietrze
Problem ze smogiem mamy od dziesięcioleci, jednak dopiero od niedawna zaczęto mówić o nim głośno podejmując pierwsze próby walki o zmniejszenie tak wysokich wskaźników zanieczyszczeń. Aktywiści, dla których stan jakości powietrza w Polsce jest szczególnie ważny, zrzeszają się w ramach oddolnych, lokalnych inicjatyw, z których najbardziej znanym jest Polski Alarm Smogowy (PAS). Zrzesza on ruchy obywatelskie, których celem jest doprowadzenie jakości powietrza do stanu niezagrażającego zdrowiu i życiu.
PAS jest organizacją ponadpartyjną, współpracuje zarówno z samorządami, jak i organizacjami pozarządowymi i środowiskami naukowymi. Skupia się na realizacji swoich postulatów, czyli zmian w dotychczasowych przepisach dotyczących norm i standardów oceny jakości powietrza oraz na edukowaniu społeczeństwa. Na swojej oficjalnej stronie aktywiści umieścili przykłady dobrych praktyk i propozycji realnych działań na poziomie gmin dotyczących walki ze smogiem w Polsce.
PAS wie co robić
Jak podkreślają członkowie PAS, ważne jest, aby na bieżąco informować o stanie jakości powietrza wykorzystując do tego choćby tablice informacyjne w przestrzeni publicznej, wyświetlając informacje na ekranach w komunikacji miejskiej (autobusy, tramwaje, metro) oraz tablicach tramwajowych na przystankach. Ale także wysyłając powiadomienia SMS do mieszkańców gminy, gdy powietrze jest złej jakości przez co należy ograniczać wszelkie aktywności na zewnątrz. A w przypadku wysokich stężeń zanieczyszczeń definitywnie przestrzegać zakazu jakiejkolwiek aktywności fizycznej uprawianej przez dzieci na zewnątrz oraz odwoływać sportowe imprezy masowe.
Doświadczenia PAS pokazują, że skuteczna edukacja w połączeniu z informowaniem o zagrożeniu jest w stanie trwale zmienić postawy i nawyki mieszkańców. Ważne jest, aby edukacja była prowadzona wielotorowo oraz obejmowała wszystkie grupy wiekowe, również dzieci i seniorów. Warto wykorzystać do tego celu współpracę z kościołem i lokalnymi liderami opinii. Nie obejdzie się także bez kontroli w miejscach, które generują najwięcej zanieczyszczeń z konwencjonalnego spalania. Wspólne kontrole strażnika miejskiego i urzędnika lub ekodoradcy mogą zawierać przy tym również aspekt informacyjny. Na koniec PAS udowadnia, że racjonalne finansowanie zmian jest niezbędne, aby najbiedniejszym pomóc np. w wymianie pieca na nowy.
Sprawdzaj aktualny stan powietrza, zanim wyjdziesz z domu
W sezonie jesienno-zimowym, zanim podejmiesz jakąkolwiek aktywność na zewnątrz, sprawdzaj jaką jakość ma powietrze w Twojej okolicy. Możesz to zrobić poprzez strony internetowe:
- Airly.org/map/pl/ , która umożliwia bieżące monitorowanie stanu powietrza na podstawie odczytu czujników rozmieszczonych na terenie całej Polski
- Aqicn.org/map/poland/pl/ prezentująca mapę wizualną jakości powietrza w czasie rzeczywistym w całej Polsce, ale także innych krajach świata
- Powietrze.gios.gov.pl/pjp/current, która jest oficjalną stroną rządową udostępniającą mapę prezentującą dane wyłącznie z automatycznych stacji pomiarowych rozmieszczonych w różnych miejscach Polski.
Aby być pewnym, że powietrze, którym oddychasz w swoim domu czy biurze jest wolne od szkodliwych zanieczyszczeń, wyposaż się natomiast w oczyszczacz powietrza. Zadbaj o zdrowie swoje i swoich bliskich tworząc im bezpieczną przystań, w której odetchną pełną piersią. Bo na dworze, przynajmniej na razie, lepiej tego nie robić.
