Każdy z nas ma taki zapach, który kojarzy mu się z domem: zapach szarlotki, puder mamy, woń pasty do podłogi. Są one w naszym odczuciu niepowtarzalne, związane z określonym miejscem i osobami. Jak to się dzieje, że zapachy tak plastycznie przywołują wspomnienia?
Jak działa zmysł węchu
Odpowiedzialna za te zjawiska jest pamięć węchowa, inaczej nazywana kodowaniem zapachu. Jest to jedna z zasad działania zmysłu węchu. Pierwotnie pozwalała na wykrywanie zagrożenia oraz odnajdywanie pożywienia. Umożliwiała też młodym rozpoznawanie matki, a w stadzie na wykrycie „obcego”. Badania nad zmysłem węchu trwały bardzo długo, tym samym mechanizm rozpoznawania zapachów pozostawał dla badaczy tajemnicą. Od działania innych zmysłów odróżnia zmysł węchu to, że w przypadku węchu przekaz bodźców z komórek receptorowych do mózgu odbywa się bardzo szybko i bezpośrednio, podczas gdy inne zmysły potrzebują wielu przekaźników zanim bodziec dotrze do kory mózgowej.
Wyjaśnienie tego fenomenu stanowiło dla naukowców nie lada wyzwanie i chociaż już w starożytności dostrzeżono, że zapachy oddziałują na psychikę, to aż do 2004 roku nie wiedziano, jak to się odbywa. Dopiero badania Richarda Axela i Lindy Buck przyniosły rozwiązanie tej zagadki. Potwierdziły, że zapachy w sposób bardzo konkretny i usystematyzowany wpływają na pracę mózgu, co więcej biorą znaczący udział w swoistej grze hormonalnej, która odpowiada za nasze zachowanie i emocje. Odpowiedzialne za ten proces są białka, które licznie występują w nabłonku węchowym i odgrywają kluczową rolę w procesie percepcji zapachu. Są one kodowane przez ponad tysiąc genów, które wiążą cząsteczki odorantów i przyczyniają się do wytworzenia enzymu, który dociera do kory mózgowej i układu limbicznego. To właśnie on odpowiada za pamięć i emocje.
Czyste powietrze w domu
W układzie limbicznym następuje swoista selekcja – czy dany zapach zostanie uznany za przyjemny, czy za nieprzyjemny. Raz poznany zostaje niejako przypisany do określonego receptora węchowego, dzięki czemu możemy mówić o pamięci węchowej. Jak istotne było to odkrycie, świadczy fakt, że naukowcy zostali za swoje badania uhonorowani nagrodą Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.
Pamięć węchowa towarzyszy nam przez całe życie i pozwala przywoływać wspomnienia dzięki zapachom, związanym z konkretnymi wydarzeniami lub osobami. Pomaga rozpoznawać smaki, dzięki czemu intensyfikuje doznania innych zmysłów. Węch odgrywa ważną rolę w doborze partnerów i wpływa na zachowania seksualne. Zapachy wpływają także na nasze samopoczucie i to, jak czujemy się w danym miejscu. Dlatego tak ważne jest dbanie o to, jak pachnie nasz dom. Nie tylko ze względu na wspomnienia, ale przede wszystkim dlatego, żeby zapachy nie przeszkadzały, a sprawiały, że będziemy się czuć dobrze.
Jak eliminować brzydki zapach z pomieszczeń
Kiedy wyczuwamy drażniący nas zapach, należy podjąć środki, żeby zapach ten usunąć – dla naszego komfortu i dobrego samopoczucia. Węch w takich przypadkach może odegrać swoją pierwotną rolę, czyli ostrzec nas przed niebezpieczeństwem. Zdarza się bowiem, że męczący zapach to skutek czającej się gdzieś pod parapetem wilgoci, która może skutkować zagrzybieniem całej ściany. Grzyby i osocza zaś potrafią uprzykrzyć życie i stać się przyczyną męczącej alergii. Warto zatem zaopatrzyć się w środki i rozwiązania technologiczne, które wyeliminują te szkodliwe drobnoustroje z naszego otoczenia.
Zapach domu, wśród innych zapamiętywanych przez nas zapachów, zajmuje miejsce szczególne. Wzbudza bardzo intensywne emocje i wspomnienia. Dla każdego z nas jest niepowtarzalny. Jednak wielu z nas odczuwa, jak zanieczyszczenie powietrza i smog wpływa na zniekształcenie tego odczucia. Wywietrzony pokój przed snem – coraz częściej w miastach jest to doznanie, o które bardzo trudno bez narażenia się na wdychanie szkodliwych substancji. A te dostają się do naszych domów mimo zamkniętych okien! Zapach smogu staje się naszą codziennością, co znacznie zuboża wachlarz woni, jakimi możemy się otaczać. Można go eliminować stosując oczyszczacze powietrza.
