Choć smog pojawia się w całej Polsce, zarówno w dużych miastach, jak i niewielkich wsiach to istnieją obszary, w których jakość powietrza jest najgorsza. Podpowiadamy, w których rejonach Polski najczęściej przekroczone zostają normy jakości powietrza oraz co zrobić, aby oddychało się tam lepiej.
Czym jest smog?
Smog to mieszanina mgły oraz utrzymujących się w powietrzu szkodliwych pyłów, dymów czy spalin, są nimi:
- pyły zawieszone PM2.5 oraz PM10, które składają się z wielu substancji, w tym z metali ciężkich takich jak rtęć, kadm czy nikiel,
- wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – WWA lub benzo(a)pireny – ich szkodliwy wpływ na zdrowie można porównać do wypalania kilku, a nawet do kilkudziesięciu papierosów dziennie (w zależności od stężenia benzo(a)pirenów w powietrzu),
- zanieczyszczenia gazowe, czyli dwutlenek węgla (CO2), tlenek węgla (CO), tlenki azotu (NOx), dwutlenek siarki (SO2), ozon oraz węglowodory (CnHm),
- dioksyny i furany, czyli toksyczny produkt uboczny powstający przy produkcji środków ochrony roślin i herbicydów.
Obecnie mianem smogu określa się wszystkie zanieczyszczenia powietrza, których stężenia przekraczają przyjęte normy. W najbardziej zanieczyszczonych miastach świata (wiele z nich leży w Polsce) dochodzi nawet do kilkutysięcznych przekroczeń dopuszczalnych stężeń!
Mimo, że w ostatnich latach świadomość istniejących zagrożeń związanych ze zmianami klimatu, w tym konsekwencjami, jakie powodują zanieczyszczenia powietrza zwiększa się (przejawia się to choćby w rosnącej popularności takich produktów, jak maseczka antysmogowa czy oczyszczacz powietrza), to nadal jest ona niewystarczająca.
Co ma wpływ na poziom zanieczyszczenia powietrza?
Jeszcze do niedawna za największego winowajcę zanieczyszczonego powietrza uważano transport drogowy, który spalinami zatruwa powietrze. Obecnie zauważono, jak potężny udział w powstawaniu smogu mają gospodarstwa domowe z przestarzałymi instalacjami energetycznymi opartymi na spalaniu węgla oraz przemysł, produkcja i rolnictwo.
W Polsce od wielu lat głównym źródłem zanieczyszczenia powietrza jest gospodarka energetyczna oparta na węglu. Paradoksem jest, że w dobie silnego odwrotu od tradycyjnych metod pozyskiwania energii na rzecz OZE (fotowoltaika, pompy ciepła czy energetyka wodorowa), nad Wisłą emisja dwutlenku węgla nadal wzrasta. Ma to potwierdzenie w liczbach – w 2016 roku emisja CO2 wyniosła 35 mln ton, natomiast w 2018 roku już ponad 38 mln ton.
Polska vs. Europa – gdzie więcej zanieczyszczonego powietrza?
To jak kiepska jest jakość powietrza w Polsce potwierdzają rankingi prowadzone przez rodzime, ale także zagraniczne ośrodki badawcze. Uwidaczniają one, że brakuje u nas efektywnych działań, które przyczyniłyby się do realnej poprawy jakości powietrza. Mimo, że z roku na rok poziom świadomości społecznej wzrasta, to nadal nie jest on na tyle powszechny, aby można było mówić o rzeczywistym przełomie.
Ma to odzwierciedlenie w fakcie, że od lat Polska oraz polskie miasta dzierżą palmę pierwszeństwa w wielu czołowych rankingach najbardziej zanieczyszczonych miejsc w Europie. Potwierdza to choćby szwajcarski raport IQAir z 2020 roku, który umiejscowił Polskę na 12 miejscu wśród europejskich państw o najgorszej jakości powietrza. Gorzej wypadły państwa z południa Europy, czyli Grecja, Cypr, Turcja oraz te, które uznawane są za najbiedniejsze, a więc Bułgaria, Serbia czy Rumunia.
Kolejny rok również nie przyniósł przełomu. W 2021 roku w rankingu IQ Air mimo, że pojawiły się zamiany miejsc zwłaszcza w czołówce, to w efekcie Polska znalazła się na wyższej pozycji. Poza tym w pierwszej, niechlubnej trójce europejskich państw z najgorszą jakością powietrza znalazły się Czarnogóra, Bośnia i Hercegowina oraz Serbia. Polska zajęła 7 miejsce, ponieważ średnie stężenie roczne cząstek PM2.5 wzrosło z 16,9 na 19,1! Różnica, mimo, że nie jest znacząca, to pokazuje tendencję. Pocieszeniem nie jest także fakt, że wyższe miejsca zajęły także Turcja, Włochy, Ukraina, czy Czechy.
Natomiast w zestawieniu najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej przygotowanym przez WHO, w 2018 roku na 50 metropolii aż 36 leżało w Polsce! Co ciekawe, najczystszym powietrzem oddychają mieszkańcy Estonii, Finlandii oraz Norwegii.
Najbardziej zanieczyszczone miasta w Polsce
W raporcie opublikowanym przez Polski Alarm Smogowy (PAS) w 2022 roku czytamy, że najbardziej zanieczyszczonymi miastami w Polsce w 2021 roku były: Nowa Ruda, Sucha Beskidzka, Pszczyna, Wodzisław Śląski, Zgierz oraz Nowy Targ. Wysokie miejsce w rankingu zajmowała też wieś Godów, której mieszkańcy regularnie mają do czynienia z wyższym stężeniem cząstek PM10 w powietrzu niż w Krakowie, Wrocławiu czy Katowicach.
W 2019 roku w Krakowie w życie weszła uchwała antysmogowa, co sprawiło, że w zestawieniach najbardziej zanieczyszczonych miast nie znajdziemy już stolicy Małopolski. Na przykładzie Krakowa widać, że konsekwentna polityka antysmogowa władz miasta może przynieść realne efekty, dzięki którym krakowianie nie muszą wstydzić się swojej pozycji w rankingu miast z najbardziej zanieczyszczonym powietrzem.
Budząca grozę jakość powietrza nadal występuje natomiast w Pszczynie czy Nowym Targu, ma to związek z położeniem tych miast w zagłębiu przemysłowo – hutniczo – produkcyjnym. Wielkie zakłady przemysłowe, fabryki produkcyjne i huty umiejscowione w południowych województwach Polski, zwłaszcza na Śląsku i Małopolsce, codziennie zanieczyszczają powietrze pyłami zawieszonymi PM2.5 oraz PM10 znaczenie przekraczającymi dzienne normy. „Do pieca” i to dosłownie dokładają także mieszkańcy tych miejscowości, którzy wciąż ogrzewają swoje domy tzw. kopciuchami. Trzeba przy tym pamiętać, że nadal emisja szkodliwych zanieczyszczeń pochodzących z ogrzewania gospodarstw domowych to ok. 50% obecnych w powietrzu pyłów PM10.
Uzdrowiska ze smogiem w pakiecie
Przykre jest to, że w 2021 roku w rankingu najbardziej zanieczyszczonych polskich miast znalazły się aż trzy miasta o statusie uzdrowiska, mowa tu o Rabce Zdroju, Szczawnie-Zdroju i Goczałkowicach-Zdroju.
Ogrzewanie domów kopciuchami powoduje też nadmierną emisję benzo(a)pirenów – w sumie gospodarstwa domowe odpowiadają za 84% całości stężania węglowodorów aromatycznych w powietrzu. Na czele rankingu jest Nowa Ruda, która w 2021 roku przekroczyła dopuszczalną normę stężenia benzo(a)pirenów o 1500%! Zaraz za nią znalazły się Nowy Targ, Sucha Beskidzka, Rybnik oraz Nowy Sącz. Polski Alarm Smogowy porównał oddychanie powietrzem z benzo(a)pirenami do biernego palenia papierosów i przeliczył, że mieszkańcy Nowego Targu, Rybnika czy Wschowy biernie wypalają od 12 do 22 papierosów dziennie.
Obecnie krajowa norma dla średniej liczby dni smogowych w roku wynosi 35. Dzień smogowy to taki, w którym dobowy dopuszczalny poziom pyłu PM10 w powietrzu przekracza wartość 50 μg/m3. Dla przykładu, w Nowej Rudzie w 2021 roku liczba dni smogowych wyniosła 95, podobnie źle było w Suchej Beskidzkiej czy Wodzisławiu Śląskim.
Jak przeciwdziałać zanieczyszczeniu powietrza w Polsce?
Aby oddychać lepszej jakości powietrzem nie czekajmy aż inni wezmą sprawy w swoje ręce i zaczną działać. Sami również możemy wpłynąć na poprawę jakości powietrza w swoim najbliższym otoczeniu, w myśl zasady, że kropla drąży skałę. Kupmy dobrej jakości oczyszczacz powietrza, który zniweluje zanieczyszczenia w domowym zaciszu. Zainwestujmy także w odnawialne źródła energii – fotowoltaikę i pompy ciepła oraz wymieńmy stare kopciuchy na nowoczesne kotły kondensacyjne. To pozwoli na oddychanie lepszej jakości powietrzem Tobie, Twojej rodzinie i sąsiadom.
