Wpływ smogu na zdrowie człowieka od lat badają najważniejsze instytucje naukowe, których celem jest ochrona powietrza i ludzi. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała smog za największe zagrożenie środowiskowe – naukowcy szacują bowiem, że co roku prowadzi do milionów przedwczesnych zgonów. Co warto o nim wiedzieć? Podpowiadamy, czym jest smog, jakie są skutki zdrowotne zanieczyszczenia powietrza i jak skutecznie się przed nimi chronić.
Czym jest smog?
Smog to połączenie mgły i szkodliwych związków chemicznych, wśród których występują m.in. tlenki siarki, tlenek azotu czy mikroskopijne pyły PM2.5 i PM10. W jego składzie znajdują się także wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) pochodzące z węgla, ropy naftowej czy dymu tytoniowego – to m.in. benzo(a)piren. Tego rodzaju szkodliwa mgła powstaje przede wszystkim na skutek wykorzystywania niskiej jakości paliwa do ogrzewania gospodarstw domowych. W dalszej kolejności problematyczne okazują się transport, przemysł i rolnictwo.
Stężenie zanieczyszczenia powietrza na danym terenie zależy przede wszystkim od jego ukształtowania, położenia i zabudowy. Szczególnie narażone są ośrodki miejskie, w których brakuje tuneli powietrznych, oraz miejscowości leżące w dolinach. Dla powstawania smogu znaczenie mają także wilgotność powietrza, zamglenie i wiatr.
Zanieczyszczenie powietrza w Polsce
Nie da się ukryć, że jakość powietrza w Polsce pozostawia sporo do życzenia. Co roku w okresie grzewczym nasze miasta osiągają haniebnie wysokie miejsca w rankingach najbardziej zanieczyszczonych miejscowości na świecie. Normy stężenia pyłu zawieszonego ustalone przez WHO w 2021 roku to 5 µg/m3 dla pyłów PM2.5 i 15 µg/m3 dla pyłów PM10. Tymczasem – według danych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska – w dniu 9 stycznia 2024 r. poziom pyłu zawieszonego PM10 w Dębicy wynosił 177,2 µg/m3. Alarm smogowy obowiązywał w większej części kraju i niestety musimy przyznać, że nie był to przypadek jednorazowy. Według aktualnych szacunków WHO w Polsce z powodu negatywnego wpływu smogu co roku przedwcześnie umiera ok. 35-45 tysięcy obywateli. Przyczyny zgonów to m.in. choroby układu oddechowego, udar mózgu, zawał czy niewydolność serca.
Za wysokie stężenie zanieczyszczeń w Polsce odpowiada przede wszystkim niska emisja (źródła z wylotem spalin na wys. maks. 40 m), której sprzyja dofinansowana energetyka węglowa i wykorzystywanie starodawnej infrastruktury w elektrowniach. Pyły z przestarzałych domowych kotłów to nawet 83% całego zanieczyszczenia w kraju. Mniejsze, choć wciąż istotne znaczenie, ma wysoki średni wiek samochodów poruszających się po polskich drogach.
Jak smog wpływa na zdrowie?
Smog ma negatywny wpływ na zdrowie przede wszystkim ze względu na obecne w nim drobne pyły zawieszone. To m.in. substancje rakotwórcze i metale ciężkie, które ze względu na swój mikroskopijny rozmiar są w stanie przeniknąć do płuc, a także do krwiobiegu. Już krótkotrwałe wdychanie zanieczyszczonego powietrza może wywoływać m.in. bóle w klatce piersiowej, kaszel, pieczenie w gardle, świąd w nosie, kichanie, uciążliwy ból głowy czy duszności. Zauważalna jest także zwiększona podatność na infekcje. Szczególnym zagrożeniem są pyły PM2.5 (o średnicy zaledwie 2,5 mikrometra), które mogą prowadzić nawet do powstawania nowotworów.
Jakie skutki niesie długotrwałe wdychanie smogu? Naukowcy przestrzegają przede wszystkim przed negatywnym wpływem na układ oddechowy. Zanieczyszczone powietrze może prowadzić do zaostrzenia chorób przewlekłych, np. astmy. Jest także przyczyną pojawienia się przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) – schorzenia o wysokiej śmiertelności. Smog może również prowadzić do wystąpienia raka płuc.
Warto jednak zdawać sobie sprawę, że smog i inne zanieczyszczenia powietrza wpływają także na:
- układ krążenia: poprzez intensyfikację odkładania się blaszki miażdżycowej, obkurczenie naczyń krwionośnych i wzrost ciśnienia, smog prowadzi do m.in. nadciśnienia, zaburzeń rytmu serca, niewydolności serca, miażdżycy, chorób niedokrwiennych serca, zawału czy niedokrwiennego udaru mózgu;
- układ nerwowy: według specjalistów WHO smog zwiększa ryzyko wystąpienia Alzheimera, Parkinsona i in. chorób neurodegeneracyjnych oraz depresji, a także wzmaga skłonność do autoagresji i myśli samobójczych;
- układ rozrodczy i rozwój płodu: w przypadku długotrwałej ekspozycji na smog w okresie prenatalnym zauważa się liczne przypadki przedwczesnych porodów oraz niskiej masy urodzeniowej płodu.
Inne skutki zdrowotne długotrwałej ekspozycji na smog to rozwój takich chorób, jak m.in. zapalenie spojówek, cukrzyca typu II, insulinooporność, nowotwór pęcherza czy nowotwór piersi. Wpływ zanieczyszczeń powietrza możemy dostrzec także na skórze, która wyraźnie szybciej się starzeje.
Jak chronić się przed smogiem?
Powstawanie smogu jest nierozerwalnie związane z działalnością człowieka. Aby realnie wpływać na zmniejszenie liczby zgonów z powodu chorób nim wywołanych, niezbędne są działania systemowe. Konieczna jest masowa modernizacja systemów grzewczych oraz termomodernizacja budynków. Dla zmniejszenia częstotliwości i natężenia występowania tego niechcianego zjawiska atmosferycznego potrzebne jest także inne planowanie przestrzeni miejskiej oraz rozbudowa komunikacji zbiorowej. Takie działania w Polsce są jednak bardzo powolne, a problem smogu i rosnącej śmiertelności obecny tu i teraz. Jako jednostka musisz więc skupić się na zabezpieczeniu siebie i swoich bliskich.
Jak chronić się przed szkodliwymi substancjami obecnymi w smogu? Przede wszystkim ograniczyć narażenie na zanieczyszczenia powietrza. Przed wyjściem z domu warto sprawdzić, jakie warunki panują na zewnątrz i zrezygnować z aktywności niekoniecznych, zwłaszcza sportowych. W tym celu można skorzystać ze specjalnie przygotowanych aplikacji mobilnych czy domowych stacji pogodowych. Aby zmniejszyć dolegliwości ze strony układu oddechowego, warto stosować maski antysmogowe. W pomieszczeniach zamkniętych natomiast należy uruchomić oczyszczacze powietrza – od dawna powinny stać się jednym z podstawowych elementów wyposażenia w polskich domach.
